DNK “Bourneova identiteta” (The Bourne Identity”, 2002.) redatelja Douga Limana može se pronaći u brojnim akcijskim filmovima novog milenija. Štoviše, “Bourneov identitet” je stilski i/li tematski možda i definitivni, najutjecajniji novomilenijski akcijski triler. Bez prvog filma o Jasonu Bourneu tko zna bi li se stariji akcijski junak JB inicijala uozbiljio i prizemljio od “Casina Royale” do “Za smrt nema vremena”, počeo preispitivati Bondov identitet i prestao voziti nevidljive automobile.

Tko zna bismo li dobili sve više filmova s neakcijskim glumcima, poput Liama Neesona u ulozi naizgled običnog čovjeka koji će aktivirati “set posebnih vještina” u “96 sati”, kao i žestoke borbe prsa o prsa u akcijama poput “Johna Wicka”? Što tek reći za kinetičko-realističku akcijsku estetiku kvazi-dokumentarizma s kadrovima snimanima drhtavom kamerom iz ruke koji je eksplodirao u nastavcima “Bourneova nadmoć” i “Bourneov ultimatum” Paula Greengrassa?

Svaki idući film je emulirao (čak i “Plaćenici” kao oda akcijskim osamdesetima) ili potencirao taj akcijski stil režije do “shaky cam” ekstrema (preforsirani nastavci Neesonova “Takena”), a “Bourneov identitet” je poslužio kao most između “Vještice iz Blaira” i pseudo-dokumentarističkih horora 21. stoljeća poput “Cloverfielda”, “REC-a” i “Paranormalnog” te Greengrassovih i inih novomilenijskih dokudrama (npr. “Let 93”, “Kapetan Phillips”). ”The Bourne Identity” je donio nešto novo u žanr i preko noći načinio staromodnim vršnjačke filmove 2002. kao što su Schwarzeneggerov “Collateral Damage”, novi “Bond” (“Umri drugi dan”), pa i “xXx” s Vinom Dieselom. Tajming je bio pogođen za “Bournea”. Devet mjeseci prije njegove premijere dogodio se 11. rujna 2001. i poljuljao temelje akcijskog žanra.

Akcijski film više nije smio biti “over-the-top” i imati mišićave, šlagvortima sklone heroje s dozvolom za ubijanje i rušenje nebodera. Publika se i tada okrenula protagonistima eskapističkih fantazija poput “Harryja Pottera”, “Gospodara prstenova” i “Spider-Mana” kojima je pristajala kompjutorski generirana slika (CGI) kakva je klasične akcijske filmove pretvarala u videoigre ili računalne crtiće.

Iako Bourne u jednoj sceni visi o vršcima prstiju sa zgrade kao Spider-Man, u njegovu filmu nema kadrova digitalne slike i sve djeluje realistično, uključujući i titularnog akcijskog junaka u izvedbi neakcijskog Matta Damona (“Dobri Will Hunting”) koji je i u “Talentiranom gospodinu Ripleyju” skrivao pravo lice lika ispod njegove dobroizgledajuće vanjštine, ali ovaj nije znao borilačke vještine.

Ekranizirajući roman Roberta Ludluma iz 1980., prethodno pretvoren u TV film s Richardom Chamberlainom, Liman je pospojio “živu” kaskadersku akciju osamdesetih s paranoidnim trilerima sedamdesetih Johna Frankenheimera i kinetikom europskih (žanrovskih) art filmova devedesetih, od “Nikite” Luca Bessona do “Run, Lola, Run” Toma Tykwera.

Inventivan pristup je rezonirao s kritikom i publikom u razdoblju digitalne slike, tj. post-9/11 klimi nepovjerenja u (američku) vladu i vremenu procvata art filmova. Bourne kao “vlasništvo SAD-a”, bivši atentator američke vlade i odmetnuti agent iz naprednog programa za obuku “Treadstone”, ne vjeruje nikome i on je utjelovljenje izgubljenosti modernog (mladog) čovjeka u turbulentnom novom mileniju – “ne zna tko je i kamo ide”, dvoji u sebe, svoj identitet i svoj posao, kao i atentatori poput njega (“Pogledaj ovo. Pogledaj što nam čine...”).

”Kako mogu to znati, a ne znati tko sam”, pita se Bourne u razgovoru sa slučajnom suputnicom Marie (Franka Potente; “Trči, Lola, trči”) koju je zamolio da ga za 20.000 dolara prebaci u Pariz. Pod “to” on cilja na slijedeće... “Ušao sam ovdje (u restoran) i prvo što sam napravio jest potražiti gdje je izlaz. Mogu ti reći brojeve tablica svih šest automobila vani. Znam da je naša konobarica ljevoruka i da tip koji sjedi za šankom ima 100 kilograma. Znam da je najbolje mjesto za pronaći pištolj onaj sivi kamion vani. Na ovoj visini mogu trčati 800 metara prije nego mi se ruka počne tresti”...

Bourne je napose nepovjerljiv prema nekadašnjim šefovima Conklinu i Abbottu (Chris Cooper, Brian Cox); oni su ga dali ucmekati nakon što nije izvršio zadatak, a sad ga hvataju diljem Europe kad su doznali da je još živ jer je za njih postao “oružje od 30 milijuna dolara koje se pokvarilo” i bilo im je draže kad su mislili da je mrtav.

Iz mrtvih se Bourne vraća u uvodnoj sceni, kad njegovo plutajuće, naizgled beživotno tijelo izvuku ribari u Mediteranskom moru, s dva metka u leđima i brojem bankovnog računa u Zurichu, ugrađenim u njegovu kuku. Kad se oporavi, on se ne sjeća tko je (“Nešto kao amnezija? Da...”), ali odlučuje doznati odlaskom u Zurch, gdje mu se polako vraća znanje raznih jezika i borilačkih vještina nakon što progovori njemački i blokira policijski pendrek.

Dok Bourne promišlja na više jezika i borilačkih vještina, Liman uspostavlja razliku između njega i drugih akcijskih heroja. Jer, on iz svog sigurnosnog sandučića u banci uzima novac i putovnice, ali ne i pištolj; većina akcijaša bi ostavili sve samo ne vatreno oružje.  Opet, Bourneove ruke su oružje i u njima i obična kemijska može postati ubojita kao u sceni brutalne borbe s atentatorom u pariškom stanu. Film dosta počiva na borilačkim vještinama, ali se diferencira od baletske “martial arts”/”slow motion” akcije “Matrixa” (ili “samo za”).

Akcija, ne samo borilačka, ovdje je “fast motion”, lišena akrobacija, implementirana u realizmu. Dolazi to do izražaja i u automobilističkoj potjeri ubrzavajućeg pulsa po pariškim ulicama: Bourne vozi starog, neuglednog Minija, auto-junaka “Dobrog posla u Italiji” kojim je Bond možda mogao juriti u “Samo za tvoje oči” (približno generacijski Citroen “Dijana”), a ne nevidljivi automobil poput novovjekog agenta 007 ili neku bijesnu sportsku jurilicu kao xXx.

Povrh toga, Liman ne snima scenu potjere spotovski i rušilački npr. na tragu Michaela Baya u “Hridi”, odnosno više se ugleda na realističnu “Francusku vezu” Williama Friedkina i Frankenheimerova “Ronina”, dajući gas do daske na papučici novomilenijske kinetike kakvu je preuzeo od “Run, Lola, Run”, kao i glumicu iz Tykwerova filma s kojom Damon ima dobru kemiju.

Pojedini ugođajni kadrovi njihove noćne vožnje od Zuricha do Pariza mogli bi se naći i u nekom art filmu, a kad se Bourne dade u bijeg, on je, zahvaljujući Limanovoj režiji, nešto bliži glavnom liku “Mementa”, nego “Bjegunca”, “Potpunog sjećanja” i “Dugog oproštaja”.

Pokazalo se da je Liman kao “indie” filmaš (“Swingeri”, “Divlja noć”) nekonvencionalni, no pogođeni odabir za akcijski triler. Redatelj je žanr oplemenio sirovijim nezavisnjačkim stilom, daleko od (dotad dominantnog) uglađenog visokobudžetnog šminkeraja s producentskim potpisom Jerryja Bruckheimera.

Limanova akcija prati priču i nije samo izlika za istu, te apsorbira gledatelja u radnju i postavlja nas u glavu junaka ubojitih instinkata da sagledavamo zbivanja iz Damonove perspektive, što ih čini napetijima dok pratimo njegov put od “Zovem se Jason Bourne?” do “Ja jesam Jason Bourne!”. S “Bourneovim identitetom” nije se samo Bourne ponovno rodio i preporodio, postao “rebourne”. (Pre)porodio se i novomilenijski akcijski film.