‘Serpico‘: Borac protiv korupcije

Rotirka svijetli. Sirena zavija. Ranjeni lik u tumačenju Ala Pacina biva prevezen u bolnicu. Zvuči poznato? Nezaboravno otvaranje “Serpica” (1973.) otisnuto je u “Carlitovom načinu” koji je 20 godina kasnije također u uvodnoj sceni predstavio Pacinova lika upucanog i prema putu do bolnice. Zanimljivo, Frank Serpico je policajac, a Carlito Brigante (bivši) kriminalac. No, Serpico i Carlito su sličniji nego što bi se to dalo zaključiti na temelju njihove vokacije, koliko god ih izvrsni Pacino glumio na drukčiji način.

Obojica su pošteni ljudi, ljudi od integriteta. Serpicu se zgadila korupcija u policiji na jednak način kao što se Carlitu smučio korumpirani svijet kriminala i želi se iz njega povući. Na koncu, Serpico s dužom kosom i bradom na prvu ni ne izgleda kao policajac i lako ga je zamijeniti za kriminalca, hipija ili narkića, što će se i dogoditi u jednoj sceni. Između policije i kriminala nema neke razlike u “Serpicu” koji povlači i paralelu s Pacinovim “Kumom”, pušten u kina između prvog i drugog dijela mafijaške sage.

Policija u filmu vlada New Yorkom kao mafija: murjaci reketare, ubiru novac... “Tko bi vjerovao policajcu koji ne uzima lovu?”, postavlja se paradoksalno pitanje u filmu. Ako si, dakle, kao i većina ostalih policajaca, bit će ti dobro. Međutim, Serpico nije i ne želi uzimati novac, niti biti “ubirač” i pokupiti mito.

“Osjećam se kao kriminalac jer ne uzimam novac. Da ulože svu tu energiju, grad bi bio čist”, kaže on u filmu snimljenom prema istinitoj priči o stvarnom borcu protiv korupcije Serpicu, Davidu u borbi protiv Golijata, ukoričenoj u knjizi Petera Maasa koju su u scenarij pretočili Waldo Salt (“Ponoćni kauboj”) i Norman Wexler (“Groznica subotnje večeri”). S tim saznanjem veliki redatelj Sidney Lumet (“12 gnjevnih ljudi”, “Pasje popodne”, “TV mreža”, “Dok vrag ne sazna da si mrtav”) čini uvod u “Serpica” veoma napetim.

Želimo saznati kako je došlo do toga da je Serpico ranjen i upoznati tog čovjeka. Glavno pitanje jest tko je pucao u Serpica. “Misliš da ga je policajac? Znam šestoricu koji bi ga rado”, slušamo dijaloge u policijskoj postaji. Malo tko je iznenađen da je Serpico popio metak (u lice), a praktički nitko ne pokazuje žaljenje zbog toga, kao da je zaslužio biti nastrijeljen.

Priča se tada vraća godinama unatrag na dan kad je Serpico postao policajac (tad može podsjetiti na Pacinova murjaka na početku “Gluvarenja”) i čuo rečenicu “Svakog dana život će vam biti na kocki, karakter također”. Vrlo brzo Serpico doznaje što to znači kad prvog dana na poslu naruči sendvič od govedine umjesto da dobije jeftino meso koje vlasnik restorana daje policajcima besplatno u zamjenu da mu “posuše” kazne za parkiranje prilikom dostave.

Bilo je to njegovo krštenje, prva kap u moru policijske korupcije. Malo poslije, kad Serpico dobije dojavu da je silovanje u tijeku, partner odmahne rukom na njegovo pitanje “Zar nećemo to preuzeti?” jer “nije naš sektor”. U toj sceni je jasno da pred Serpicom stoji borba protiv vjetrenjača i pokvarenog sistema u kojem nitko najradije ne bi radio ništa (osim ubirao lovu), kamoli poduzeo korake da svijet načini pravednijim mjestom, o korupciji da i ne govorimo.

“Svi su korumpirani. Cijeli sistem je korumpiran”, shvaća Serpico. On je izdvojeni pojedinac, autsajder, netko tko se odbija uklopiti među masu ako to znači zarađivati novac “sa strane” i mlatiti osumnjičenike, odnosno postati kotačić u savršeno podmazanom stroju korupcije.

Svatko tko je u očima gomile drukčiji i čudan zato što nastoji normalno/časno raditi svoj posao i zalagati se za poštenje/istinu još uvijek može vidjeti sebe u nekonvencionalnom Serpicu koji nervira establišment/nadređene uličnim, “klošarskim” imidžom (hipijevski stil odijevanja, brkovi, brada) i navodi ih da posumnjaju da je gay, iako ga njeguje zbog “undercover” zadataka. Lako je i uvidjeti kredibilnost Lumetova klasika nastalog u koruptivno vrijeme rata u Vijetnamu i skandalozne “afere Watergate”.

“Serpico” je društvena i kinematografska kapsula ranih sedamdesetih, film na pola puta između antiestablišmentskih “Golih u sedlu” i policijske “Francuske veze”, produkt epohe kad je “novi Hollywood” ravnomjerno servirao filmske “kriške kolača i života”, bližeći se svome vrhuncu s izvanrednim društveno relevantnim filmovima energične, realistične režije i (metodske) glume krajnjeg intenziteta koju su na višu razinu podigli Pacino i Robert De Niro.

Pacino je u vrhunskoj formi, naročito impresivan kad drži u sebi tenziju lika odlučnog da istupi protiv korupcije sa svim rizicima što to podrazmijeva, tj. proživljava je iznutra umjesto da prvoloptaški ispoljava bijes prema van, premda polako puca po šavu policijske košulje. “Svugdje mogu vikati”, kaže Serpico drugoj djevojci (Barbara Eda-Young) kad se nađu u restoranu, ali Pacino ovdje još nije nabrijani Pacino sklon deranju iz “Lica s ožiljkom”, “Kuma III”, “Mirisa žene”, “Vrućine”, “Đavoljeg odvjetnika”...

Ima nešto glumačko-metafilmski “metodsko” u njegovoj izvedbi “undercover” policajca koji voli glumiti nekog drugog, prerušavati se, nestati u tuđem karakteru, riskirajući da se otuđi od drugih i usput izgubi djelić sebe, kao što Pacino sve to radi i “nestaje” u ulozi Serpica. Do kraja filma Pacino je postao više Serpico od samoga Serpica.